142- بـحـارالانـوار، ج 70، ص 198 و 199، كـتـاب ايـمـان و كـفـر، بـاب كبر مرآة العقول ، ج 10، ص 190، كتاب ايمان و كفر، باب كبر. عن انـس قـال : كـان رسـول الله صـلى الله عـليـه و آله يـقـول : الاسـلام عـلانـيـة و الايـمـان فـى القـلب ، قـال : ثـم يـشـيـر بـيـده الى صـدره ثـلاث مـرات ، قال ثم يقول : التقوى هيهنا. التقوى هيهنا. انس مى گويد: پيغمبر صلى الله عليه و آله مـى فـرمـودنـد: اسـلام آشـكار است و ايمان در قلب است . انس گفت سپس پيامبر صلى الله عليه و آله با دستش به سينه اش سه بار اشاره كرده . سپس فرمودند: تقوى اينجاست . مسند احمد بن حنبل ، ج 3، ص ‍ 134.
143- عـلى بـن ابـراهـيـم ، عـن ابـيـه ، عن ابن اءبى عمير، عن بعض اصحابه ، عن ابى عـبـدالله عـليـه السـلام قـال : مـا مـن عـبـد الا و فـى راءسه حكمة و ملك يمسكها، فاذا تكبر قـال له : اتـضـع و ضعك الله فلا يزال اعظم الناس فى نفسه و اءصغر نفسه و اءرفع النـاس فـى اءعـيـن النـاس . اصـول كـافى ، ج 2، ص 312، كتاب ايمان و كفر، باب كبر، حديث 16.
144- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 311، كـتـاب ايمان و كفر، باب كبر، حديث 11.
145- وسائل الشيعه ، ج 11، ص 300، ابواب جهاد نفس ، باب 58، حديث 9.
146- وسـائل الشيعه ، ج 11، ص 301، ابواب جهاد نفس ، باب 58، حديث 14.
147- فـرمـود: كسى كه در دلش به اندازه خدرلى كبر و خود خواهى باشد. هرگز داهل بهشت نمى شود. وسائل الشيعه ، ج 11، ص 307، ابواب جهاد باب 60 حديث 6.
148- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 310، كـتـاب ايمان و كفر، باب كبر، حـديـث 6. مـعـانـى الاخـبـار شـيخ صدوق ، ص 241 باب معنى كبر حديث 2. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ، ص 264، عقاب المتكبرين ، حديث 4
149- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 309، كـتـاب ايمان و كفر، باب كبر، حديث 3. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ، ص 264، عقاب المتكبرين ، حديث 1.
150- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 310، كـتـاب ايمان و كفر، باب كبر، حديث 10، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ص 265 عقاب المتكبرين ، حديث 7.
-151...و لو اءن ذراعـا من السلسلة التى ذكرها الله تعالى فى كتابه وضع على جميع جـبـال الدنـيـا لذابـت عـن آخـرهـا بـحـارالانـوار، ج 8، ص 305، كـتـاب العـدل و المـعـاد، بـاب النـار، حـديـث 64، تـفـسـير برهان ، ج 4، ص 379، تفسير آيه 32 الحاقة .
152- اسـفـار اربـعه ، ج 8، ص 137، 143، 154، 155. السفر الرابع ، يا سوم فصل 11 و 15.
153- بـراسـتـى چـه بـد اسـت جـايـگـاه خـود پـسـنـدان . (نحل / 29).
154- ورم كـرده را چـاق پـنـداشـت . فـرائد الادب . در تـاج العروس (ج 9، ص 249) در ماده سمن به صورت استسمنت ذاورم ، آمده است .
155- بـراسـتـى پـادشـاهان وقتى به سرزمينى وارد شوند، آنجا را تباه سازند و بزرگان آن را خوار سازند. (نمل / 34.)
156- مـصـرع دوم از ايـن بـيـت اسـت :

عـلم رسـمـى سـر بـه سـر قـيـل اسـت و قـال

نـه از آن كـيـفـيـتـى حـاصـل نـه حال .

كشكول شيخ بهائى ،، ج 1 ص 209.
157- حـكـمـت ، عبارت است از مانند شدن به خداوند. الاسفار الاربعة ، ج 1، ص 22.
158- كتاب حكمت را به آنها بياموزد. بقره 129.
159- حكمت ، گمشده مؤ من است . نهج البلاغه فيض الاسلام ص 1112، حكمت 77.
160- و هـر كـس بـدو حـكـمـت داده شـود، هـمانا به او خير بسيار داده شده است .، (بقره 269.)
161- مـيـر مـحـمـد بـاقـر بـن شمس الدين محمد، معروف به مير داماد، (1041 ه . ق .) در اصـفـهـان بـه دنـيـا آمـد و در نـجـف بـه خـاك سپرده شد. وى از دانشمندان كم نظير اماميه و فـيـلسـوفـى بـزرگ و جـامـع عـلوم عـقـلى و نـقـلى ، و در حـل بـرخـى مـشـكـلات فـقهى و حديثى بيمانند بوده است . رواج و رونق فلسفه بو على و اشراق در قرن يازدهم هجرى و فراهم شدن زمينه براى حكمت متعاله ملا صدرا (شاگرد مير دامـاد) مـرهون زحمات اين فيلسوف بزرگ است . از تاءليفات اوست : قبسات ، تقديسات ، سـدرة المنتهى ، حاشيه بر كتاب من لا يحضره الفقيه . وى در اشعار خود اشراق تخلص مى كرد.
162- گواهى خداوند كافى است (نساء 166.)
163- اشاره است به حديث فضيلت علم حديث 26 اربعين .
164- گرفتارى چون همگانى گردد، خوش گردد.
165- قـلت لابـى عـبـدالله عـليـه السـلام : انـى سـمـعـتـك و انـت تـقـول كـل شـيـعـتـنـا فـى الجـنـة عـلى مـا كـان فـيـهـم . قـال : صـدقـتـك كـلهـم و الله فى الجنة . قال قلت : جعلت فداك ، ان الذنوب كثيرة كبار. فقال : اما فى القيامة فكلكم فى الجنة بشفاعة النبى المطاع ، او وصى النبى ؛ و لكنى و الله اتـخـوف عـليـكـم فـى البـر زخ ، قـلت : و مـا البـر زخ ؟ قـال : القـبـر مـنـذ حـيـن موته الى يوم القيامة . (به ابو عبدالله گفتم : شنيدم كه مى گـفـتـى هـمـه شـيـعـيـان بـر غم آنچه در آنهاست (گناهانى كه دارند) در بهشت جاى دارند. فـرمـود: به تو راست گفتم ، به خداوند سوگند كه همه آنها در بهشت جاى دارند. گفتم فـدايت شوم . گناهان بسيارند و بزرگ ! فرمود: اما در قيامت همگى شما با شفاعت پيامبر كـه خـواسـتـه اش بـر آورده مـى شـود، يـا جـانشينش ، در بهشت خواهيد بود. اما به خداوند سـوگـنـد كه من در برزخ بر شما مى ترسم . گفتم برزخ چيست ؟ فرمود: همان قبر است از هنگام مرگ تا روز قيامت . فروع كافى ، ج 3، ص 242، كتا جنائز، باب ما ينطق به موضع القبر حديث 3.
166- فتوحات مكيه ، ج 1، فصل 1، باب 61.
167- در روايات متعدد به اخلاق و رفتار پيغمبر صلى الله عليه و آله اشاره شده است كـه بـرخـى از آن در ايـن كـتـاب آورده شـده اسـت . عـن انـس بـن مـالك ، قـال : لم يـكن شخص اءحب اليهم من رسول الله صلى الله عليه و آله و كانوا اذا راءوه لم يـقـومـوا اليـه لمـا يـعـرفـون مـن كـراهـيـتـه . عـن ابـن عـبـاس ، قـال : كـان رسـول الله صـلى الله عـليـه و آله يـجـلس عـلى الارض و يـاكـل عـلى الارض و يـعـتـقـل الشـاة و يـجـيـب دعـوة المـمـلوك ... و يـقـول صـلى الله عـليـه و آله ؛ انـا عـبـد آكـل كـمـا يـاءكـل العـبـد و اءجـلس كـمـا يـجـلس العـبـد. كـتـاب مـكـارم الاخـلاق ، ص 12 فصل دوم .
168- و كـان يـجـلس عـلى الارض و يـنـام عـليـهـا و يـاءكـل عـليـهـا و كـان يـخـصـف النـعـل و يـرقـع الثـوب و يـفـتح الباب و يحلب الشاة و يعقل البعير فيحلبها، و يطحن مع الخادم اذا اءعيى ... و يخدم فى مهنة اهله و يقطع اللحم ، و اذا جـلس على الطعام جلس محقرا... يركب ما امكنه من فرس او بغلة او حمار و يركب الحمار بـلا سـرج و عـليـه العـذار... يـجـالس الفـقـراء و يـؤ اكـل المـسـاكـيـن و يناولهم بيده . بحارالانوار، ج 16، ص 226. تاريخ نبينا صلى الله عليه و آله ، باب مكارم اخلاقه ، حديث 34.
169- و كـان يـجـلس عـلى الارض و يـنـام عـليـهـا و يـاءكـل عـليـهـا و كـان يـخـصـف النـعـل و يـرقـع الثـوب و يـفـتح الباب و يحلب الشاة و يعقل البعير فيحلبها، و يطحن مع الخادم اذا اءعيى ... و يخدم فى مهنة اهله و يقطع اللحم ، و اذا جـلس على الطعام جلس محقرا... يركب ما امكنه من فرس او بغلة او حمار و يركب الحمار بـلا سـرج و عـليـه العـذار... يـجـالس الفـقـراء و يـؤ اكـل المـسـاكـيـن و يناولهم بيده . بحارالانوار، ج 16، ص 226. تاريخ نبينا صلى الله عليه و آله ، باب مكارم اخلاقه ، حديث 34.
170- كشف الغمة فى الائمة ، ج 1، ص 172، 162، فى وصف زهده فى الدنيا.
171- آيـت الله العـظـمى حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى (1276، 1355 ه . ق .) از فـقـيـهـان بـزرگ و مـراجع تقليد شيعه در قرن چهارده هجرى است . وى پس از تحصيلات مـقـدمـاتـى بـه نـجـف و سـامـرء سـفر كرد و در آنجا از درس استادانى چون ميرزاى بزرگ شـيـرازى ، مـيـرزا مـحـمـد تـقـى شيرازى ، آخوند خراسانى ، سيد كاظم يزدى و سيد محمد اصـفـهـانـى فـشـاركـى بـهـره گـرفـت . در سـال 1332 ه . ق . بـه اراك آمـده و در سـال 1340 ه . ق . بـه قـم مـشـرف گـرديـد و بـه اصـرار بزرگان آن سامان و پس از اسـتـخـاره در آنـجـا رحل اقامت افكند و حوزه علميه قم را تاءسيس كرد. در حوزه درس ايشان عـالمـانـى بـزرگ تـربـيت شدند كه حضرت امام خمينى (س ) در صدر آنان جاى دارند. از آثار اوست : در رالفوائد در اصول ، الصلوة در فقه ، النكاح ، الرضاع و المورايث .
172- چـنـانچه در حديث نبوى آمده است الصراط ادق من الشعر و اءحد من السيف و اءظلم من الليل (صراط از مو باريكتر و از شمشير تيزتر و از شب تاريكتر است .) علم اليقين ، ج 2، ص 969، المـقـصـد الرابـع فـى مـعـنـى الصراط و همين معنا در روايتى از امام صـادق آمـده اسـت . امـالى صـدوق ، ص 177، مـجـلس 33، حـديـث 4. و نـيـز بحارالانوار، ج 8، ص 65، كتاب العدل و المعاد باب 22، حديث 2.
173- خـدايتان بيامرزد، آماده شويد كه نداى كوچ در ميان شما بلند شده است . نهج البلاغة ، خطبه 195.
174- حديث 2، پاورقى 5.
175- مرا از آتش آفريدى و او را از گل .. (اعراف / 12، ص / 76.
176- عـن اءبـى عـبـد الله عـليـه عـليـه السـلام ، قـال : سـمـعـتـه يـقـول : الكـبـر قـد يـكـون فـى شـرار النـاس مـن كـل جـنـس ، والكـبـر رداء الله ، فـمـن نـازع الله عـزوجـل رداء لم يـزده الله الا سـفـالا، ان رسـول الله صـلى الله عليه و آله مر فى بعض طرق المدينة و سوداء تلقط السرقين . فقيل لها: تنحى عن طريق رسول الله فقالت : ان الطريق لمعرض ، فهم بها بعض القوم اءن يـتـنـا و لهـا؛ فـقـال رسـول الله صـلى الله عـليـه و آله : دعـوهـا فـاءنـهـا جبارة . اصول كافى ، ج 2، ص 309، كتاب ايمان و كفر، باب كبر، حديث 2.

177- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 307، كـتاب ايمان و كفر، باب حسد، حديث 6.
178- حديث 1، پاورقى 14.
179- شما جز بشرى همانند ما نيستيد. (يس / 15).
180- آيا ما به دو انسان همانند ايمان آوريم ؟ (مؤ منون / 47).
181- بحارالانوار، ج 70، ص 240، كتاب ايمان و كفر، باب حسد مرآة العقول ، ج 10، ص 159، كتاب ايمان و كفر، باب حسد.
182- امام صادق عليه السلام فرمود: آفت دين رشك برى و خود بينى و فخر فروشى اسـت . اصول كافى ، ج 2، ص 307، كتاب ايمان و كفر، باب حسد، حديث 5.
183- اصـول كـافى ، ج 2، ص 306، كتاب ايمان و كفر، باب حسد حديث 1.
184- حديث 2 پاورقى 15.
185- چه كسى است كه جز به اجازه او نزدش شفاعت كند؟ بقره 255.
186- و ان رسول الله صلى الله عليه و آله ، خرج فى جنازه سعد و قد شيعه سبعون الف مـلك ؛ فـرفـع رسـول الله ، صـلى الله عـليـه و آله ، راسـه ال السـمـاء ثـم قـال : مثل سعديضم . قال : قلت : جعلت فداك ، انا نحدث انه كان يستخف بـالبول . فقال ؛ معاذا الله ! انما كان من زعاره فى خلقه على اهله . فروع كافى ، ج 3، ص ‍ 236، كـتـاب الجـنـائز و بـاب المـسـاله فـى القـبـر و مـن يسال و من لايسال ، حديث 6.
187- حديث 1، پاورقى 51.
188- التوحيد ص 398 و 399، باب الاطفال ، حديث 14.
189- ص 37.
190- اسـفـار اربـعـه ، ج 7، ص 55 و 105 سـفـر سـوم ، مـوقـف هـشـتـم ، فصل 1 تا 9.
191- كـشـف المـراد فـى شـرح تـجـريـد الاعـتـقـاد، ص 234، مـقـصـد سـوم ، فصل دوم .
192- هـر كـسـى در ايـن جـهـان نـابـينا بوده باشد، در آخرت نيز نابينا و گمراهتر خواهد بود.
193- هـر كـه خـداونـد بـراى او نورى قرار نداده ، هيچ نورى براى وى نيست . نور 40.
194- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 463، كـتاب ايمان و كفر، باب ما رفع عن الامه ، حديث 2.
195- حديث 5 پاورقى 6 و 7. و حديث 1 پاورقى 55.
196- از ابـى عـبـدالله عـليـه السـلام روايـت شـده كـه سـه چـيـز است كه هيچ پيامبر و پـايـيـنـتـر از او از آن رهـايـى نـيـافـتـنـد: انـديـشـيـدن بـراى وسـوسـه كـردن مـردم ، و فـال بـد زدن ، و حسد ورزيدن جز آنكه مومن به حسد خودكار نمى كند. روضه كافى ، ج 8، ص 108، حـديـث 86. وسـائل الشـيـعـه ، ج 11، ص 293، كتاب الجهاد، باب 55. حديث 8.
197- اصـول كافى ، ج 2، ص 319، كتاب ايمان و كفر و باب حب الدنيا،، حديث 15.
198-

خـواب نـوشـيـن بـامـداد رحـيـل

بـاز دارد پـيـاده را ز سبيل .

199- حديث 1، پاورقى 14.
200- بـحـارالانـوار، ج 70، ص 63، كـتـاب ايـمـان و كـفـر، باب حب دنيا و ذمـهـا. مرآه العقول ، ج 8، ص 263، كتاب ايمان و كفر، باب ذم دنيا و زهد فيها.
201- مرآه العقول ، ج 10، ص 264، كتاب ايمان و كفر، باب حب دنيا.
202- هـمـانـا دنيا سراى راستى است براى آنكه با آن از در راستى درآيد؛ و سراى درسـتـى اسـت براى آنكه آن را دريابد؛ و سراى بى نيازى است براى آنكه از آن توشه برگيرد؛ و سراى پند است براى آنكه از آن پند گيرد. دنيا سجده گاه دوستداران خدا، و نـمـازخانه فرشتگان خدا، و جاى فرود وحى خدا و بازار ياران خدا است كه در آن رحمت را بـه دسـت آورنـد و بـهـشـت را سـود بـرنـد. نـهج البلاغه فيض الاسلام ، ص 1138 حكمت 126.
203- چـه نـيـكـو اسـت جـايـگـاه پـرهـيـزگـاران . نحل ، 30.
204- ابونصر محمد بن مسعود بن محمد بن عياشى تميمى از بزرگان علماى شيعه و از اسـتـوانه هاى حديث وتفسير روايى در اواخر قرن سوم هجرى است . محدثين بزرگى چون شـيخ كشى صاحب رجال و شيخ جعفر بن محمد عياشى فرزندش از او روايت كرده اند. آثار بـسـيـارى دارد، شيخ طوسى آثار او را افزون از 200 شمرده است ، از آثار اوست : كتاب التفسير، كتاب الصلاه ، كتاب الطب ، كتاب معرفه الناقلين ، كتاب الغيبه .
205- عـن ابـن مـسـكـان ، عـن ابـى جـعـفـر، عليه السلام ، فى قوله : ولنعم دار المتقين ، قال : الدنيا، تفسير عياشى ، ج 2، ص 258.
206- دنـيـا دوسـتـى مـنـشـا هـرگـاه اسـت . اصـول كـافـى ج 2، ص 315، كـتـاب ايمان و كفر، باب حب الدنيا و الحرص عليها، حديث 1.
207- حديث 1 پاورقى 56.
208- عن النبى صلى الله عليه و آله ان الله تبارك وتعالى سبعين الف حجاب من نور و ظـلمـه . بـحـارالانـوار ج 55 ص 45 كـتـاب السـمـاء و العـالم بـاب 5، ذيل حديث 13.
209- اشـاره اسـت بـه آيـه مـبـاركـه و اذ قـال ابـراهـيـم رب ارنـى كـيف تحيى الموتى قـال او لم تـومـن قال بلى و لكن ليطمئن قلبى . و آنگاه كه ابراهيم گفت : پروردگارا، نـشـانـم ده چگونه مردگان را زنده مى كنى ، گفت ، مگر ايمان نياوردى ؟ گفت : آرى ايمان دارم ، اما براى انيكه دلم آرام گيرد. بقره 260.
210- نهج البلاغه ، خطبه 5، ص 48.
211- امـيـر المؤ منين عليه السلام در دعاى كميل مى فرمايد: الهى و ربى هبنى صـبـرت عـلى عـذابـك فـكـيـف اصـبر على فراقك . اى خدا و اى پروردگارم ، گيرم كه در عـذابـت شكيبايى نمايم چگونه در دورى ات شكيبا باشم . مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ص 587 در اعمال شب نيمه شعبان .
212- اشـاره اسـت بـه حـديـث : و لهـذا لمـا سـئل بـعـض ائمـتـنـا عـن عـمـوم الايـه المـذكـوره ، مـريـم ، 71. قـال : جـزناها و هى خامده و براى اين وقتى كه از يكى از امامان درباره عموم آيه پرسيده شد در جواب فرمودند: ما از آن گذر كرديم و خاموش بود. علم اليقين . ج 2، ص 971.
213- گـاه دلم را كـدورتـى مـى پـوشـانـد و مـن بـراسـتى كه هر روز هفتاد بار از خـداونـد در خـواسـت آمـرزش مـى كـنـم . مـسـتـدرك الوسـائل ، ج 5، ص 320، كتاب الصلاة ، ابواب الذكر باب 22، حديث 2.
214- ص 121.
215- مراد مرحوم آية الله شاه آبادى (ره ) است . و حديث 1، پاورقى 51.
216- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 136، كتاب ايمان و كفر، باب ذم الدنيا و الزهد فيها، حديث 24.
217- قال رسول الله ، صلى الله عليه و آله : ان الدينار والدرهم اهلكا من كان قبلكم و هـمـا مـهـلكـاكـم . اصـول كـافى ج 2، 316، كتاب ايمان و كفر، باب حب دنيا و الحرص عليها حديث 6.
218- حديث 4، پاورقى 29.
219- قبسات ص 479.
220- حديث 2، پاورقى 19.
221- حديث 22، پاورقى 18.
222- بـرتـريـن كـارهـا سـخـت تـريـن آنهاست . بحارالانوار ج 67، ص 191. كتاب الايمان و الكفر باب 53 ذيل حديث 2.
223- رو به سوى آن كردم كه آسمانها و زمين را آفريد. (انعام 79).
224- الاربعين ، مجلسى ، ص 177، شرح حديث 15.
225- بر آنان گوارا باد.
226- در كـافـى بـا سـنـد از حـفـص بـن قرط از امام صادق عليه السلام روايت كند كه فـرمـود: هـر كـس بـيـشـتـر به دنيا در آويزد، به هنگام جدايى از آن افسوس او بيشتر خـواهـد بـود. اصـول كـافـى ، ج 2، ص 320، كـتـاب ايـمان و كفر، باب حب الدنيا...، حديث 16.
227- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 320، كـتـاب ايـمـان و كـفـر، بـاب حـب الدنيا، حديث 17.
228- عـلى عـليـه السـلام در خـطـبـه هـمـام مـى فـرمـايـد: و لو لا الاجل الذى كتب الله عليهم لم تستقر اءرواحهم فى اءجسادهم طرفة عين شوقا الى الثواب و خـوفـا مـن العـقـاب . اگـر نـبود مهلتى كه خداوند براى آنها قرار داده بود از شوق ثواب و ترس از عذاب چشم بر هم زدنى جانهايشان در بدنهايشان قرار نمى گرفت .
229- انشاء الله خداوند ما و شما را در زمره آنان قرار دهد.
230- آنچه نزد خداوند است بهتر و پايدار است . (قصص 60. شورى 36.)
231- اصول كافى ، ج 2، ص 303، كتاب ايمان و كفر، باب الغضب حديث 3.
232- احـمـد بن محمد بن يعقوب مسكويه (330، 421 ه . ق )، فيلسوف و پزشك نامور اسـلامـى كـه در طـب عـلمى و عملى و لغت و ادب و فنون شعر و كتابت و منطق و رياضيات و بويژه در علم اخلاق شهرت بسيار داشت از آثار اوست : ترتيب السعادة ، تهذيب الاخلاق ، و تطهير الاعراق ، جاويدان خرد، آداب الفرس و الهند، تجارب الامم و تعاقب الهمم .
233- بـقـراط (460، 377 ق .م .) در جـزيـره كـوس ، در يـونـان ، بـه دنـيا آمد. وى از مـشـهـورتـريـن پـزشـكـان و فـيـلسـوفـان قـديـم اسـت . او براى امراض دو منشا غذا و هوا قايل بود.
234- تهذيب الاخلاق و تطهير الاعراق (چاپ مصر) ص 162.
235- (مؤ منان ) بر كافران سخت گيرند و با خود مهربان . (فتح 29.)
236- اشاره است به حيث اعدى عدوك نفسك التى بين جنبيك دشمن ترين دشمنان تـو نـفـس تـو اسـت كـه مـيـان دو پـهـلوى تـو اسـت . عـوالى اللثـالى ، ج 4 ، ص 118. بحارالانوار ج 67، ص 64 كتاب الايمان و الكفر، باب 45، حديث 1.
237- تهذيب الاخلاق و تطهير الاعراق (چاپ مصر)، ص 172.
238- اصـول كـافى ، ج 2، ص 302، كتاب ايمان و كفر، باب غضب ، حديث 1.
239- اصول كافى ، ج 2، ص 304 و 305، كتاب ايمان و كفر، باب غضب ، حديث 12.
240- اصـول كـافى ، ج 2، ص 303، كتاب ايمان و كفر، باب غضب ، حديث 7.
241- عـن ابـى عـبـدالله عـليـه السـلام قـال : قـال الحـواريـون لعـيـسـى عـليـه السـلام : اى الاشـيـاء اشـد؟ قـال : اشـد الاشـيـاء غـضـب الله عـزوجـل ، قـالوا: بـمـا نـتـقـى غـضـب الله ؟ قـال : بـان لا تـغـضـبوا. وسائل الشيعة ، ج 11، ص 289، ابواب جهاد نفس ، باب 53 حديث 15.
242- آنان چون چهار پايان اند، بلكه گمراهترند. (اعراف 179).
243- (پـس از آن دلهـايـتـان سـخـت شد) پس چون سنگ با سخت تر بود. (بقره 74).
244- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 303، كـتـاب ايـمـان كفر، باب غضب ، حديث 4.
245- اشـاره اسـت بـه آيـه 72 از سـوره احـزاب : انـا عـرضـنـا الامـانـه على السـمـوات و الارض و الجبال فابين ان يحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان انه كان ظلوما جهولا.
246- اصول كافى ، ج 2، ص 304 و 305، كتاب ايمان و كفر، باب غضب ، حديث 4.
247- شـيـخ حـر عـامـلى در كـتـاب وسـائل الشـيـعـة ذكـر خـدا را در حـال غـضـب واجـب دانـسـتـه اسـت . وسـائل الشـيعة ، ج 11، ص 291، كتاب الجهاد، ابواب جهاد نفس ، باب 84.
248- اصول كافى ، ج 2، ص 304 و 305، كتاب ايمان و كفر، باب غضب ، حديث 12.
249- اصـول كـافى ، ج 2، ص 302، كتاب ايمان و كفر، باب غضب ، حديث 2.
250- عن ابى عبدالله ، عليه السلام ، عن ابيه عليهما السلام ، انه ذكر عنده الغضب ، فـقـال : ان الرجـل ليـغـضـب حـتـى مـا يـرضـى ابـدا و يدخل بذلك النار؛ و ايما رجل غضب و هو قائم فليجلس ، فانه سيذهب عنه رجز الشيطان ؛ و ان كـان جـالسـا فـليقم . (از ابو عبدالله ، از پدرش ، عليه السلام ، روايت شده كه نـزد او سـخـنـى از خشم به ميان آمد، پس او گفت : بسا مردى كه چنان خشمگين شود كه هيچ گاه خشنود نگردد و به سبب آن به آتش در آيد. و هر كس در حالى كه ايستاده است خشمگين گـردد بـنـشـيـنـد، كـه بـه راسـتى پليدى شيطان از او خواهد رفت . و اگر نشسته باشد بـرخـيزد) مرآة العقول ، ج 10، ص 146، كتاب ايمان و كفر، باب غضب ، شرح حديث 2.
251- عن ابى هريرة قال : كان رسول الله صلى الله عليه و آله اذا غضب و هو قائم جـلس و اذا غـضـب و هـو جـالس اضـطـجـع فـيـذهـب غـيـظـه . مـرآة العـقـول ، ج 10، ص 146، بـاب الغـضـب ، مـسـنـد احـمـد بـن حـنـبـل (ج 5 ص 152) از ابـوذر نقل مى كند كه پيامبر صلى الله عليه و آله در مورد عضب به ما چنين دستور داد.
252- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 308، كـتـاب ايـمان و كفر، باب العصبيه ، حديث 3.
253- مـشـمـع :آنـدو شـده بـا مـوم يا شمع . پارچه پنبه اى و نازك است كه يك روى آن مـقـدارى چـسـب آمـيـخـتـه بـا مـاده دارويـى مـاليـده شـده و در مـقـابـل كـمـى گـرمـا خـاصـيـت چـسـبـندگى بر روى جلد پيدا مى كند، همين كلمه است كه در تداول به صورت مشما در آمده است . فرهنگ معين ، ج 3، ص 4154.
254- عـن مـحـمـد بـن اسـلم الجـبـلى با سناده يرفعه الى امير المؤ منين ، عليه السلام ، قـال : ان الله عـزوجل يعذب ستة بستة : العرب بالعصبية ، و الدها قنة بالكبر، و الامراء بـالجـور، و الفـقـهـاء بـالحـسـد، و التـجـار بـالخـيـانـة ، و اءهل الرستاق بالجهل ، خصال ، ج 1، ص 325، باب السته ، حديث 14.
255- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 307، كـتـاب ايـمـان و كفر، باب العصبية ، حديث 1.
256- و قـال عـليـه السـلام : الراضـى مـفـعـل قـوم كـالداخـل فـيـه مـعـهـم . و عـلى كـل داخـل فـى بـاطـل اثـمـان : اثـم العمل به ؛ و اثم الرضابه . (آنكه از كار گروهى خوشنود باشد، چون كسى است كه بـا ايـشان در آن كار همراه بوده است . و هر آنكه ر كار ناروايى ديگران را همراهى كند دو گـنـاه انـجـام آن ، و گـنـاه خـوشـنودى از آن .) نهج البلاغه فيض الاسلام ، حكمت 146، ص 1153.
257- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 307، كـتـاب ايـمـان و كفر، باب العصبية ، حديث 4.
258- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 307، كـتـاب ايـمـان و كفر، باب العصبية ، حديث 4.
259- داسـتـان اسـلام حـمـزه را مـى تـوان در ايـن مـنـابـع بـبـيـنـيـد: اصـول كـافـى ، ج 2، ص 308 كتاب ايمان و كفر. باب العصبية ، حديث 5. بحارالانوار، ج 7، ص 285، كتاب ايمان و كفر، باب العصبية ، حديث 4. الصـحـيـح مـن سـيـره النـبى الاعظم ، ج 2، ص 75. سيره النبى ، ج 1، ص 312. اسد الغابة ، ج 2، ص 146. الاستيعاب ، ج 1، ص 271.
260- بـحـارالانـوار، ج 25، كـتـاب المامة باب ان الائمه من ذرية الحسين عليه السـلام ، ص 249. و در وسـائل الشـيـعـة ، ج 14، ص 21، كـتـاب النكاح ، ابواب مقدمات نكاح ، باب 8، حديث 5. با عبارت ديگر اين حديث آمده است .
261- مـرحـوم فـيـض (ره ) در عـلم اليـقين (ج 2، ص 1042 و 1043) روايتى را با همين مفهوم نقل مى كند.
262- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 308، كـتـاب ايـمـان و كفر، باب العصبية ، حديث 6.
263- چـه بـد اسـت مـثـل گـروهـى كـه آيـات خـدا را دروغ پـنـداشتند و خداوند گروه ستمگران را راهنمايى نخواهد كرد. جمعه 5.
264- خداوند چهره هاى ايشان را زيبا گرداند.
265- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 343، كـتاب ايمان و كفر، باب ذى اللسانين ، حديث 1.
266- اعراف 21.
267- عـن زيـدبـن عـلى ، عـن ابـائه عـن عـلى ، عـليـهـم السـلام ، قـال قـال رسـول الله ، صـلى الله عـليـه و آله ،: يـجى ء يوم القيامه ذوالوجهين ، ذا لعا لسـانـه فـى قـفـاه و آخـر مـن قـدامـه ، يـلتـهـبـان نـاراحـتـى يـلهـبـا جـسـده . ثـم يـقـال له : هـذا الذى كـان فـى اذنـيا ذاوجهين و لسانين . يعرف بذلك يوم القيامه . ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ، ص 316، عقاب من كان ذاوجهين و ذالسانين .
268- و آنـچـه را كـه خـدا فـرمان به پيوند آن داده مى گسلند، و در زمين تباهى مى كنند؛ برايشان نفرين است و منزلگاه بد. رعد 25.
269- والفتنه اشد من القتل .بقره 191.
270- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 369، كـتـاب ايـمـامن و كفر، باب النميمه ، حديث 2.
271- يـا ابـاذر، ايـاك و الغـيـبـه فـان الغـيـبـه اشـد مـن الزنـا. قـلت : يـا رسـول الله و لم ذاك بـابـى انـت و امـى ؟ قـال : لان الرجـل يزنى فيتوب الى الله فيتوب الله عليه ، و الغيبه لا تغفر حتى يغفرها صاحبها. اى اباذر، از غيبت بپرهيز، بدرستى كه غيبت بدتر از زناست . گفتم : اى پيامبر خدا، پدر و مـادرم بـه فـدايـت ، از چـه سـبب چنين است ، فرمود: زيرا كه مردى كه زنا كرده بسا كه توبه نمايد، پس خداوند بر او ببخشايد؛ اما غيبت بخشيده نخواهد شد تا آنكس كه غيبت او را كـرده انـد از آن درگـذرد. بـحـارالانـوار، ج 74، ص 89، كـتـاب الروضـه ، باب مواعظ النبى صلى الله عليه و آله و سلم .
272- پـس هـر آنـكه به سنگينى دانه اى خرد كار نيكى انجام دهد آن را خواهد ديد. و هـر آنـكـه بـه سـنـگـيـنـى دانـه اى خـردكـار بـدى انـجـام دهـد آن را خـواهـد ديـد. (زلزال / 7 و 8).
273- پروردگارا، مرا بازگردان . (مؤ منون / 99.)
274- در دعـاى پـيامبر صلى الله عليه و آله است : بارالها، جانشينان مرا مورد رحمت خويش قرار ده . وسائل الشيعة ، ج 18، ص 100، كتاب القضاء، باب 11.
275- در تـوقـيـع مـبـارك از صـاحب الامر عجل الله تعالى فرجه است :... و اما الحوادث الواقـعه ، فارجعوا فيها الى رواه حديثنا؛ فانهم حجتى عليكم ، و انا حجة الله عليهم . (و امـا در پـيشامدهايى كه روى مى دهند به راويان حديث ما رجوع كنيد، زيرا اينان حجت من بر شـمـا هـسـتـنـد و مـن حـجت خدا بر ايشان هستم .) وسائل الشيعه ، ج 18، ص 101، كتاب القضا ابواب صفات قاضى ، باب 11، حديث 9.
276- بر او و دارندگان نعمت نعمتشان گوارا باد.
277- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 235، كـتـاب ايـمان و كفر، باب المؤ من و علامانه و صفاته ، حديث 19.
278- هـر كـس از فـقـيـهـان كـه خـود نـگـهـدار، نـگـاهبان دين خود، مخالف هواى نفس ، فـرمـانـبـر مـولاى خـويش باشد. مردم مى تواند از او تقليد كنند. (احتجاج ، ج 2، ص 458، باب احتجاجات امام حسن عسكرى عليه السلام .
279- صـاحـب تـاج العـروس مـى نـويـسـد: كـلمه شطحات در ميان متصوفه مـشـهـور شـده و در اصـطـلاح آنـان عـبـارت اسـت از سـخـنـانـى كـه در حـال بـيـخـودى و غـلبـه شـهود حق از آنان صادر مى شود به طورى كه در آن هنگام جز حق نـبـيـنـنـد. تـاج العـروس ، (چـاپ مصر)، ج 2، ص 172 و صاحب دستور العلما گويد شطح سخنى است كه در حال مستى و غلبه سلطان حقيقت گفته شود. و آن كلماتى است كه از آنها بوى هيجان و بيهوده گويى به مشام رسد و ظاهر آن مخالف علم و خارج از حد معروف باشد. دستور العلماء، ج 2، ص 214.
امـام (س ) در كـتـاب مـصـبـاح الهـدايه در منشاء شطح نظر دقيقى ارائه نموده اند. ايشان مى فرمايند: والشطحيات كلها من نقصان السالك و السلوك . (شطحيات جملگى از كوتاهى سالك و سلوك است .) مصباح الهدايه ، ص 207.
280- بـلويـن يـعـنـى تلون عبد در احوال خو، يعنى از حالى به حالى گشتن . ابـوالقـاسـم قـشـيـرى گـويـد: تـلويـن صـفـت اربـاب احـوال اسـت ؛ و تـمـكـيـن صـفـت اهـل حـقـايـق . پـس مـادام كـه عـبـد در طريق است صاحب تلوين بـاشـد. فـرهـنـگ اصطلاحات و تعبيرات عرفانى ، ص 257. عبدالرزاق كاشانى در اصـطـلاحـات گـويـد: تـلوين دگرگونى احوال عبد است . و اين نزد بيشتر افراد مقام نـاقـص و پـيـش مـا كـامـلتـريـن مـقـامـات اسـت . و حـال عـبـد در ايـن مـقـام حـال كـلام خداوند است كه كل يوم هو فى شاءن . شيخ محى الدين نيز همين سخن را در اصـطـلاحـات صـوفـيـه دارد. ولى امـام (س ) تـلويـن را نـقـص شـمـرده اسـت نـه كمال .
281- هـمـانـا اوليـاى مـن زيـر قـبـه هـاى مـنـند، جز من كسى آنان را نمى شناسد. اسرار الشـريـعـه و اطـوارالطريقه و انوارالحقيقه ، ص 197، مصباح الهدايه و مفتاح الكفايه ، ص 387، مرصادالعباد، ص 127.
282- هـمـانا اين خانه صاحبى دارد. سخن عبدالمطلب در جواب ابرهه كه براى تـخـريـب خانه كعبه آمده بود. بحارالانوار، ج 15، ص 131، 136 تاريخ نبينا، باب 1، حديث 70، 71. سيره هشام ، ج 1، ص 65.
283- اصول كافى ، ج 2، ص 335 و 336، كتاب ايمان و كفر، باب اتباع الهورى ، حديث 3.
284- حـقـيـقـت شرعيه عنوان لفظى است كه شارع آن را در معناى جديد، غير از معناى لغوى آن ، بدون قرينه به كار برده است . به عبارت ديگر آن را از معناى اصلى و اولى خود گردانيده باشد.
285- مـرآة العقول ، ج 10، ص 312، كتاب ايمان و كفر، باب اتباع الهوى ، حـديـث 1. 286- مـضـمـون ايـن حديث در عوالى اللئالى (ج 4، ص 97)، كتاب ايمان و كفر، باب اتباع الهوى ، حديث 2.
287- (ص / 26).
288- (قصص / 50).
289- اصول كافى ، ج 2، ص 335، كتاب ايمان و كفر، باب اتباع الهوى ، حديث 2.
290- نهج البلاغه فيض الاسلام ، خطبه 28، ص 89.
291- اصول كافى ، ج 2، ص 335، كتاب ايمان و كفر، باب اتباع الهوى ، حديث 1.
292- بـه آيـه 23 سـوره جـائيـه ، آيـه 50 سوره قصص ، و آيه 10 سوره روم ، رجوع كنيد.
293- در بـحـار (ج 103، ص 220، بـاب اول از ابواب نكاح ، حديث 24) چنين آمـده اسـت : تـنـاكـحـوا تـكـثـروا؛ فـانى اباهى بكم الامم يوم القيامه و لو بالقسط. و در مـسـتـدرك الوسـائل تـنـاكـحـوا تـنـاسـلو ابـاهى بكم الامم يوم القيامه . ج 14، ص 153، ابواب مقدمات نكاح ، باب 1، حديث 17.
294- (هود / 112).
295- عـلم اليـقـيـن ج 2، ص 971. و در مـجـمـع اليـان ذيل آيه فوق ، و كشاف (ج 2، ص 432) مشابه آن آمده است .
296- حديث 1، پاورقى 51.
297- (شورى / 15).
298- بحارالانوار، ج 36، ص 11، تاريخ امير المؤ منين ، باب 26، حديث 12.
299- پس آيا ديدى آنكه هوس خود را خداى خويش گرفته ؟ (جائيه / 23).
300- منازل السائرين ، ص 8، قسم البدايات ، باب يقظه .
301- از امـام بـاقـر و امـام صـادق عـليـه السـلام روايـت شـده كـه فـرمـونـد: كـان رسـول الله صـلى الله عـليـه و آله اذا صـلى ، قـام عـلى اصـابـع رجـليـه حـتى تورمت ، فانزل الله تبارك و تعالى طه ... تفسير على بن ابراهيم قمى ، ج 2، ص 58.
302- (طه / 1، 2).
303- اى پـروردگـار مـن تـو خـود نـاتـوانـيـم را از اندكى از گرفتاريهاى دنيا و كيفرهاى آن مى دانى ... و اين عذابى است كه آسمانها و زمين تاب آن نياورند. دعاى كميل ، مصباح المتهجد، ص 587.
304- بـانـگ كـوچ در مـيـانـتان در داده شده است . نهج البلاغه ، خطبه 195.
305- بـار خـدايا، از تو دورى از خانه فريب و بازگشت به خانه سرور و از تو آمـادگـى بـراى مـرگ پـيـش از گـذشـت هـنـگـام آن در خـواسـت مـى كـنـم . در اعـمـال شـب بـيـست و هفتم ماه رمضان دعاى فوق با اندك اختلاف از امام سجاد عليه السـلام روايـت شـده اسـت . اقـبـال ، ص 228. المـراقـبـات فـى اعمال السنه ، ص 155. مفاتيح الجنان ، اعمال شب 27 ماه رمضان .
306- اصول كافى ج 2، ص 12، كتاب ايمان و كفر، باب فطرت خلق بر توحيد، حديث 3.
307- پـس روى خـود همچنان به سوى آيين اسلام بدار، در حالى كه در آن استوارى بـه هـمـان سـرشـت خدا كه مردم را بر آن پديد آورد. در آفرينش ‍ خداوند هيچ دگرگونى نيست . دين راست اينست ، اما بيشتر مردم نمى دانند. (روم / 30).
308- اصـول كـافـى ج 2، ص 12 و 13، كـتـاب ايـمان و كفر، باب فطرة الخـلق على التوحيد، حديث 1 و 5. التوحيد ص 328، 331، باب 53، احاديث 1 و 2 و 4، 8. تـفـسـيـر بـرهـان ، ج 3، ص 261، 263. ذيل آن آيه 30 سوره روم .
309- عـن عـبـدالله بـن سـنـان ، عـن ابـى عـبـدالله عـليـه السـلام قـال : سـالتـه عن قول الله عزوجل : فطرت الله التى فطر الناس عليها)) ما تلك الفـطـره ؟ قـال : هـى السـلام . فـطـرهـم الله حـيـن اخـذ مـيـثـاقـهـم عـلى التـوحـيـد، قـال : السـت بـربـكـم )) و فـيه المومن و الكافر. (از عبدالله بن سنان از امام صادق عـليه السلام روايت شده كه گفت از ايشان درباره آيه همان سرشت خدا كه مردم را بر آن پديد آورد)) پرسيدم كه اين سرشت )) چيست ؟ فرمود: اسلام است . خداوند آن گاه كـه بـر يـكـتـا پرستى از آنان پيمان گرفت ؛ پديدشان آورد. گفت : آيا پروردگار شـمـا نـيـسـتـم ؟)) و مـؤ مـن و كـافـر هـر دو در آن بـودنـد.)) اصـول كـافـى ، ج 2، ص 12، كـتـاب الايـمـان و الكـفـر))، باب فطرت خلق بر توحيد))، حديث 2.
310- عـن زراره ، عـن ابـى جـعـفـر عـليـه السـلام قـال سـالتـه عـن قـول الله عـزوجـل : حـنـفـاء لله غـيـر مـشـركـيـن بـه . قـال : الحـنـيـفـيـه مـن الفـطـره التـى فـطـر الله النـاس عـليـهـا: لا تـبـديـل لخـلق الله . قـال : فـطـرهـم عـلى المـعـرفـه بـه ،... و قـال : قـال رسـول الله صـلى الله عـليـه و آله : كـل مـولود يـولد عـلى الفـطـره . يـعـنـى المـعـرفـه بـان الله عزوجل خالقه . كذلك قوله : و لئن سالتهم من خلق السماوات و الارض ليقولن الله . (از زراره از امـام بـاقـر عـليه السلام روايت شده است كه گفت از ايشان درباره آيه در حـالى كـه بـراى خـدا بـر آيـيـن اسلام استوارند و او را شريكى نمى گيرند، پرسيدم . فـرمـود: اسـلام از هـمـان سـرشـتـى اسـت كـه خداوند مردم را با آن پديد آورد. در آفرينش خـداونـد هـيـچ دگـرگـونـى نـيـسـت . فرمود: مردم را با شناخت خود پديد آورد... و فرمود: پـيـامـبـر خـدا صلى الله عليه و آله فرمود: هر نوزادى با سرشت خدايى زاييده مى شود؛ يـعـنـى ، بـا مـعرفت به اينكه خداى عزوجل آفريننده اوست . و همين گونه است آيه : و اگـر از آنـهـا بـپـرسـى كـه آسـمـانـهـا و زمـين را كه آفريده ؟ خواهند گفت : خداوند. اصـول كافى ، ج 2، ص 12 و 13، كتاب ايمان و كفر، باب فطرت خلق بر توحيد، حديث 4.
311- و قـال صـلى الله عـليـه و آله : كل مولود يولد على فطره حتى ابواه يهودانه و ينصرانه و يمجسانه . (هر زاده شده اى بر فطرت توحيد زاده است ، پس ‍ والدين او او را يـهـودى يـا نـصـرانـى مـجـوس گـردانـنـد. عـوالى اللئالى ، ج 1، ص 35، فصل چهارم ، حديث 18.
312- حديث 1، پاورقى 51.
313- رشحات البحار، ص 28، 31، كتاب انسان و فطرت .
314- مصرع دوم از اين بيت حافظ است :

شـهـريـسـت پـر كرشمه و حوران ز شش جهت

چيزيم نيست ورنه خريدار هر ششم .

315- مصرع دوم از اين بيت سعدى است :

هـرگـز وجـود حاضر و غايب شنيده اى

من در ميان جمع و دلم جاى ديگر است .

316- روى خـود را به سوى آنكه آسمانها و زمين را آفريد گردانيدم . (انعام / 80).
317- خداوند نور آسمانها و زمين است . (نور 36/).
318- اگـر با ريسمانى به ژرفناى زمين فرو فرستاده شويد، بر خداوند فرود آيـيـد. عـلم اليـقـيـن ، ج 1، ص 54. مـقـصـد اول ، بـاب 3، فصل 5.
319- آيا در خداوند، پديد آوردنده آسمانها و زمين ، شكى هست ؟ (ابراهيم / 12).
320- مراد مرحوم شاه آبادى است . حديث 1 پاورقى 51.
321- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 54، كـتـاب ايمان و كفر، باب تفكر، حديث 1.
322- خـواجـه عبدالله بن محمد انصارى هروى (396، 481) از محدئين و عرفاى بزرگ است كه به شيخ ابوالحسن خرقانى ارادت داشته و پس از وى جانشين او گرديد. از آثار اوسـت : مـنـازل السـائريـن ، زادالعـارفـيـن ، رسـاله دل و جان .
323- منازل السائرين ، ص 13، قسم البدايات ، باب تفكر.
324- و آنها را از روز قيامت بيم ده زمانى كه جانها به گلو رسد. مؤ من / 18).
325- دلهايى دارند كه با آنها (چيزى ) نمى فهمند. (اعراف / 179).
326- هـمانا در آن پندى است براى كسى كه او را دلى باشد يا گوشى نيوشنده ، در حالى كه گواه و گاه است . ق / 37.
327- حديث 1 پاورقى 2.
328- پـس روى خـود همچنان به سوى آيين اسلام بدار، در حالى كه در آن استوارى بـه هـمـان سـرشـت خدا كه مردم را بر آن پديد آورد. در آفرينش ‍ خداوند هيچ دگرگونى نيست . دين راست اينست ، اما بيشتر مردم نمى دانند. (روم / 30).